ресми сайт
Бибігүл Ахметқызы Төлегенова
Әсем үнімен ондаған миллион көрерменнің жүрегін жаулаған аты аңызға айналған опера әншісі – «Социалистік Еңбек Ері» атағының иегері, КСРО және Қазақ КСР халық әртісі – Бибігүл Ахметқызы Төлегеноваға арналған парақшаға қош келдіңіздер! ПетроҚазақстан мен Бибігүл Ахметқызының көп уақыттан бері дос болып атанды. Компания бірнеше рет Бибігүл Ахметқызының жобаларында серіктес болды. Сондай жобалардың бірі – 2012 жылы КСРО халық әртісі Б.Төлегенованың өмірі мен шығармашылығы туралы қазақ және орыс тілдеріндегі көркем өмірбаяндық кітапқа демеушілік жасау болды.
Назарларыңызға Ирина Серкебаеваның кітабынан үзінділерді ұсынамыз
«Бибігүл Төлегенова: сүйіспеншілік, үміт және сезім»
Менің аты-жөнім Бибігүл Төлегенова. Шынтуайтына келгенде Төлегеновтер деген біздің ататек атауымызды лақап дүние деуге де болады. Әкемнің нағыз фамилиясы Байғонысов. 1912-1913 жылдардағы аштық түсында әкемнің 10 жас, оның інісінің 5-6 жас шамасында ата-аналарынан айырылады. Олар Семейге барып, туған-туысқандарын паналамақ болады. Алайда әкелерінің жамағайындарының өзі үйелмелі-сүйелмелі бала-шағаларын асырауға шамалары жоқ кедей-кепшіктер еді. Босағаларынан сығалатпапты. Сол кезде әкем інісін ертіп әжесінің туысқаны Нәби ағаға барып жан сауғалапты. Алғашқыда әкем үй шаруашылығына болысып жүріпті. Кейінірек қаладағы әйгілі Мусин диірменінде жүкші болып істеп жүрген Нәби аға әкемді де сол жерге орналастырады. Әкемнің ешқандай құжаты болмағандықтан Нәби аға оған өзінің фамилиясын беріп, Төлегенов деп жазғызады.
толығырақ…
Мен өз басыма түскен қиыншылықтарымды айтып, анама ешқашан шағымданған емеспін, ондайды шешем жақтырмайтын. Бүкіл сырын ішінде сақтайтын, өзі қатал адам біздің де мінезіміздің қай- сар болуын қалайтын. Қылтың-сылтың дегенді білмейтін, шағымданып, уайымға салынбайтын және өз өміріндегі қиыншылықтармен салыстырғанда түкке тұрмайтын бірдеңе үшін сықсыңдап жылағанды тіпті түсіне алмауы да мүмкін еді. Мен ұзақ уақыт бойы Гүлфайруз Исмаиловамен достық қарым-қатынаста болдым. Ол менің ең жақын досым болғандықтан сырымның бәрін сонымен бөлісетінмін. Ал анамның мазасын ешқашан алған емеспін. Ал қазір реніш-күйініштерімді ешкіммен бөліспеймін, оның кімге қажеті бар?
Менің ойымша керемет бір мейірімділік көрмесек те, анам бізді өте дұрыс тәрбиелеген. Ол кезде заман сондай еді, біз «халық жауының» отбасы болатынбыз. Қиыншылық пен бақытсыздықтан қирап қалмай тырбаңдап, өмір сүруді үйренуіміз қажет болды. Ал осы машықтың мен үшін өмірдің кез келген кәсіби, жеке, қандай сәттерінде де көп пайдасы тиді. Анам аса шыдамды адам еді.
толығырақ…
Әкем туралы жарқын естелік өзенмен байланысты. Ол өте күшті, мығым адам болатын, Ертісті әрлі-берлі емін-еркін жүзіп өтетін. Мені арқасына мінгізіп алып суық судан да, небір иірімдерден де қаймықпайтын. Арқасына отырғызғанда кенедей жабысып, мойнынан қапсыра құшақтаймын. Сөйтіп,тұп-тұнықсудан құмдауыт түбі көрініп жатқан арғы жағалауға жүзіп барамыз. Әкем құм үстіне жантайып, маған қарап жатып демалады. Ал, мен болсам, аударылып-төңкеріліп, біресе суға түсіп, біресе жағаға шығып, кәдуілгі барлық балалар сияқты ерке-тотайлыққа басамын. Сосын, қайтадан иығына мінгізіп алады да, мықтап ұста дейді. Сөйтіп, өз жағалауымызға жету үшін қайырыла жүземіз. Содан бері өз басым өзеннен қорықпаймын. Оның үстіне өзеннің біздің өмірімізде үлкен ықпалы болды. Балалармен бірге шолпылдатып суға түсетінбіз, ойын ойнап, шолжаңдайтынбыз. Сол себепті шешелеріміз де бізді қайдан іздеу керек екенін білетін. Аналарымыз кір жуғанда жәрдем беріп, аз да болса жұмыс жасап қоятынбыз. Бірде, соғыс кезінде, мен өз сыныбымда оқитын балаларды Ертіске ертіп келіп, баржадағы бөренелерді түсіріп, ересектерге көмектескен едік. Апырып-жапырып бірдеңе жасамасақ та, есте қаларлық оқиға болды. Жағалауда жақсы демалдық. Жалыны жалқындап алау жағылатын. Түн қараңғылығы қоюлана бере менің ата-анам баракта бірге тұратын жұмысшылармен бірге әңгіме-дүкен құрып, алау жанында ән шырқайтын. Асықпай шай іше отырып, қайтадан ән айтылады. Олардың сол кезде шырқаған әндері әлі күнге дәл бүгінгідей есімде.
толығырақ…
Әкемді ұстап кеткен кез соншалықты қиын болды. Анамныңсол ауыртпалықты қалай көтеріп, отбасын, бізді қалай сақтап қалғанына таңғаламын. Көмек қолын созатын жан адамы жоқ, шиеттей жас балаларымен қалған балғын әйелді көз алдыңа елестетудің өзі қиын. Шешемнің әкемнен қалған сеңсең тонды тілгілеп, біздерге қысқы аяқ киім тігіп беретіні есімде қалыпты. Кәдімгі тері байпақтар. Олардың өзі бір-екі аптадан аспай тас-талқаны шығатын, әп-сәтте қажалып, қақырап қалатын. Соған қарамастан тонды қиқалап, қайта тігетін, тағы да кескілеп, тағы тігетін. Дәл қазір осы оқиға есіме оралса, өзімді де, апа-сіңлілерімді де, анамызды да қатты аяймын. Ал, сол кезде осының бәрі жоқшылық пен амалсыздықтан екендігін түсіне алмайтынмын. Осындай аштық пен қиын-қыстау заманнан аман-есен малтығып шығуымыздың өзі бір таңғажайып дүние. Өз басым тақыр еденде қаз-қатар тізіліп, бір көрпенің астында ұйықтау, бірүйлі жанның қырғын тигендей қызылшамен бір сәтте ауыруы, түскі асыңа бір тілім нанды талғажау ету деген сияқтылардың барлығын солай болуы керек деп қабылдайтынмын.
толығырақ…
Әкемді түнделетіп ұстап кетті. Ол біз сол кезде тұрып жатқан Қатонқарағайда аудандық партия комитетінің екінші хатшысы болатын. Отыз жетінші жылы жаппай тұтқындау басталған еді. Әкемнің қызметтес танысы тұтқындалды. Оның әйелі әкеме келіп, балаларымен жақын туыстарына жетіп алу үшін көлік беруін өтінді. Неге екені белгісіз шешем көлік берме деді. Іші бірдеңені сезсе керек. Жай ғана, әйел ретінде бір кесірдің болатынын аңғарған ғой. Байғұс әйелдің балаларымен туысқандарына жаяулатып жете алмайтынын білген әкемнің көлік бермеуге дәті шыдамайды. Келесі күні менің әкемді Жапония жансызы деген желеумен тутқындады.
толығырақ…
Мен үздіксіз жұмыс істедім. Үздіксіз. Әкемізді алып кеткеннен кейін мектепке бардым.0қуданбөлекелдіңеденінжуып,уйінтазалап, кірін жуып, оңтайы келген жұмыстың бәрін істедім. Менің анашым жеті баламен жалғыз өзі, жесір қалғанда бар-жоғы 25 жаста болатын. Ол кісі әкем ақталған күнге дейін өте тауқыметті өмір кешті, көрмегеннің бәрін көрді. Жарық дүниемен 91 жасында қош айтысты. Жаратқан ием оған ұзақ ғұмыр сыйлады.
толығырақ…
Сұмдық қорқынышты, айналаң аштық пен суық. Азың-түліктапшы, бәрі карточкамен беріледі. Біздің үйде нан алуға жауапты мен болатынмын, сондықтан карточкалардың барлығы менде еді. Бір күні мен жаңағыларды жоғалтып алдым. Бұдан өткен қорқыныш, қорлық жоқ еді. Жүгіріп, жылап жүріп жанталаса іздегенмен таппадым, біреу тауып алған болар. Қайтармады. Не істеу керек? Таң алагеуімнен тұрып бауыр сығындысын сатып алуға асығамын. Бізге, ет комбинатының жұмысшыларына жеңілдік жасап, арзандау сататын. Міне, мен таң қараңғысында, сақылдаған сары аязда омбы қар кешіп, жаңағы бауыр сығындысын алған бойы қалаға дейін 10 шақырым жаяулатып жететінмін. Сығындыны базарға өткізіп, түскен ақшаға нан сатып аламын. Сосын жаңағы жолыммен үйге қайтамын. Сөйтіп, жаңа карточкалар бергенге дейін бір ай бойына осылайша қатынап жүрдім.
толығырақ…
Семейдің тағдыры тарихпен тығыз байланысты. Бұл жерде көптеген ащы да қасіретті тағдырлар тоғысқан, осы жерден қаншама даңқты есімдер шыққан және осы біздің ардақты мекеніміз еліміздің тағдырында өз маңызын ешқашан да жойған емес. Ұлы Отан соғысы жылдарында қырғын соғыстың ең бір қайнаған тұстарында қанқұйлы жаумен арпалысып, Ямполь және Рига майдандарында елімізді қорғаған екі атқыштар дивизиясы құрылған. Елу алты семейлік Кеңес Одағының Батыры атанған, оңай деп пе едіңіз! Тылда, Семейдің өзінде бірнеше эвакогоспитальдар жасақталады. Жаралыларды күн демей, түн демей әкеліп жататыны әлі есімде. Біздер, балалар жаралыларға барып концерт қойып, үйлеріне хат жазуларына жәрдемдесіп, қолдан келген көмегімізді көрсететінбіз.
толығырақ…
… музыкалық мектеп немесе училищеде оқымастан бірден консерваторияға түскен адам үшін бұл өте қиын жағдай еді. Өзімнің табиғи талантым және маған Галина Иосифовна Серебрякова сіңіріп үлгерген тәлім-тәрбиенің арқасында қол жеткізген жетістігім болатын. Нота сауаты, гармония, сольфеджио сияқты пәндерді мен музыка мектебіне алғаш барған балалар тәрізді консерваторияға түскен сәттен оқи бастадым.
толығырақ…
Мен үнемі лық толы концерт залдарында көп адамдарға арнап ән шырқаған жоқпын. Республикадағы барлық қойшы отарларын жеке-жеке аралап шықтым десем, артық болмайды. Мен бармаған отар, жайылым, жайлау, колхоз жоқ шығар. Ұшақтан, иә пойыздан түсісімен мені күтіп алған ұйымдастырушылар, қай жерде, қай уақытта концерт қоятынымыз туралы жұмыс кестесін ала жүгіреді. Бұл концерттерде менімен аккордеонда ойнаушы жүреді. Себебі фортепиано ауыл клубтарында ғана болады да, отарларда болмайды. Машинаға отырып алып ауылдың ойлы-қырлы жерлерімен, отарға қарай шоқалақтап жүріп кетеміз. Бұл машина дәл керек жеріңе дейін барса ғой, кейде орта жолда тастап кетеді. Арып-ашып келсең, отарда үш киіз үй тұрады. Біреуінде қойшы езінің отбасымен тұрады. Екіншісінде қойма: қап-қап тұз, күріш, ұн, бөтелкеге құйылған май. Үшіншісі ас дайындайтын бөлме. Бұл жерде күн суықта жаңа туылған төлдерді де сақтайды. Осы үш киіз үйден бірнеше шақырым жерде тағы үш киіз үй тұрады. Ол жерде басқа қойшы өзінің отбасымен тұрады. Одан әрі тағы да осындай киіз үйде тағы да бір шопан тұрады. Осылайша колхоздың оншақты адамы айдалада қой бағып тұрып жатады. Оларда ия телефон, ия ұялы телефон, ештеңе жоқ. Кешкісін концертке жиналады. Жерге киіз төсеп тастайды да, ортаға үстел қойып өздері малдарын жайғап болған соң, концерт көруге жиналады. Он-он екі, ия одан да көп, әрі кетсе елу адам жиналады. Кейде бір отбасы ғана болады, алдымызда көздері бақырайып бес-ақ адам отырады. Біз сүйемелдеушіміз екеуміз концертімізді бастап кетеміз. Адамдар аз екен деп, концертімізді жарым-жартылай өткізген кездеріміз болған емес. Мен барлық концертті оны іші толы үлкен сахнада өткізіп жатырмын ба, төрт-бес адамның алдында өткізіп жатырмын ба, қалай болса да барлық күшімді салып, бар ынтаммен айтамын. Концерт көруге келгендерді үнемі сыйлап келемін. Олардың сүйікті әндерін орындаймын. Оларға қандай ән ұнайтынын ықыластарынан білемін. Осындай бес адамға берген концерттер жылы, ыңғайлы өтеді. Кетер кезіңде әр шаңырақпен туысқандарша қоштасасың. Аталарының кім болғанын, балаларының қандай тәрбиелі екенін біліп, туысқандай боласың.
толығырақ…
Сонымен қатар шетел халқына біздің халық музыкасын ұсынғанда, олар оны бірден ұнатады. Себебі бұл – биік өнер. Біздің қазақстандық композиторлар Хамиди, Брусиловский, Жұбанова шығармаларын да шетелдіктер жатсынбай жылы қабылдайды. Мен бұны олардың шығармаларын өмір бойы күллі әлем халықтарына таныстырушы ретінде толық сеніммен айта аламын.
толығырақ…
Концерттен басқа мен депутаттық жұмыстармен де ел ішін араладым. Жоғарғы Кеңеске депутат болдым. Жергілікті жерлерде су құбырын жүргізуге, асфальт жолдар төсетуге және мектеп салуға көмектестім. Келіп кабинетке отырсам халық өздерінің тілек-шағымдарымен ағылады. Біреуінің баласын балабақшаға орналастырсаң, біреуінің баласын басқа мектепке ауыстыруға көмектесесің. Бұл біздің депутаттық жұмысымыз еді. Бұндай іссапарлар мен бір жаққа хабарласу үшін, ия бір жаққа бару үшін бізге 50 сом беретін. Сайлаушылардың алдында есеп беріп отыру керек. Мен үнемі гастрольде жүретіндіктен, маған бұл жұмыс қиындық тудыратын. Сонда да уақыт табатынмын. Жоғарғы Кеңесте бұл жұмысты бақылап жататын, газет-журналдарда істелген жұмыстар туралы жазылып отыратын. Біздің жұмысымыз қатаң бақылауда болатын. Құдайға шүкір, ешқашан ескерту алып, жаман атым шыққан жоқ. Қайта менің атағым мен абыройым көптеген мәселелердің оңай шешіліп, іске асуына көмектесті. Мен үнемі сайлаушыларымның өтінішімен соттан кешіріммен, қайта қарауды сұрап жүретінмін. Жұрт маған адвокат болып кеттің бе деп әзілдейтін. Амал жоқ! Сайлаушыларымның өтінішімен қылмыстық істерге араласуға, біреуінің ісін қайта қарауды сұрасаң, біреуінің жазасын өтеу мерзімін қысқартуды, біреуін кешіруді сұрап жүретінмін. Әрине шектен шыққан айуандықпен қылмыс жасағандарға араша түскенім жоқ. Бұл сапарлар да жолда жүру, үй көрмеу, балаларымның жанында болмау еді. Бірақ мені халық қалап, сенім артып отырғанда олардың сөзін жерге тастай алмадым.
толығырақ…
Мен Димаш Ахметұлы Қонаевтың үйіне өмірінің соңғы кезінде әйелі қайтыс болып жалғыз қалғанда, оның атындағы қор жұмыстары бойынша жиі кіретінмін. Оның үстіне бір көшенің бойында көрші тұрамыз. Екеуміз шай ішіп отырып өткен-кеткенді әңгіме етеміз. Өткен әртістерді еске түсіреміз. Олардың құлағын біраз шулатамыз. Бірде Димекең әзілдеп: «Сіздер, әртістер, қызық адамдарсыздар ғой. Бір-біріңізді әңгімелеп, бір-біріңізді сынап жүресіздер. Бір-біріңіз туралы аңыздар айтып, елге жаясыздар. Ол әңгімелердің бәрі біздерге де жететін. Ол әңгімелердің бәрін мен де білемін!» деп күлді. Мен де шыдамай: «Димеке, мен туралы жұрт не дейтін еді?» деп сұраймын. Димекең тағы да күліп алды да: «Сіз туралы, Бибігүл Ахметқызы, ол – үлкен еңбекқор!» деген әңгіме еститінмін деді.
толығырақ…
Адамдар көрген қиыншылықтарын, ауыр күндерін тез ұмытады. Біздің сондай осалдығымыз бар. Ауырған жерімізді де ауыруы басылған соң, ұмытып кетеміз. Мен де пенде болған соң, жаманшылықтың бәрін тез ұмытамын. Бірақ бір нәрсені ғана есімнен шығарғаным жоқ. Осыншама қиыншылықты жеңіп, осы дәрежеге жеткенде, қолтығымнан демеп, қолдап отырған туған халқымды ешқашан ұмытқан емеспін. Мен оны жақсы көріну үшін айтып отырған жоқпын.
толығырақ…
Маған бәрінен ұнағаны Шәкен Аймановтың «Біздің сүйікті дәрігер» фильмі болды. Аймановтың өзі адам ретінде қатты ұнайтын.
… Ол жұмысбасты, басы толы идея, соны қалай іске асырамын деп жанталасып жүретін. Шәкең барлық жерге, барлық уақытта үлгеретін. Кино әлемінде өз еңбегімен үлкен абыройға ие болды. Оның арнаулы білімі болмаса да, табиғи талант иесі болатын. Өмірді жақсы білетін, сондықтан нені көрсеткісі келсе де, шынайы шығатын. Түсірген фильмдерінің бәрі қазақ киносының алтын қорына енді.
… Ол жұмысбасты, басы толы идея, соны қалай іске асырамын деп жанталасып жүретін. Шәкең барлық жерге, барлық уақытта үлгеретін. Кино әлемінде өз еңбегімен үлкен абыройға ие болды. Оның арнаулы білімі болмаса да, табиғи талант иесі болатын. Өмірді жақсы білетін, сондықтан нені көрсеткісі келсе де, шынайы шығатын. Түсірген фильмдерінің бәрі қазақ киносының алтын қорына енді.
толығырақ…
«Біздің сүйікті дәрігер» – даңқты лента. Ол тек қана музыкалық комедия жасағысы келді, бірақ бұл фильм тарихи фильмге айналды. Бүл фильмде барлық жұлдыздарды жинады. Оған драма, опера, жасөспірімдер театрларының бүкіл әртістерін қатыстырды. Ол жерде кім болмады десеңші. Маған бүл кісілермен фильмге түсу өте қызық болды.
Мені өзі әзірледі. Ешқашан ашуланып, айқайлап, ұрысқан жоқ. Неге екені белгісіз мені Бибигулиха дейтін. Мен ол кісіге ешқандай қиындық тудырмаған болуым керек. «Тақиялы періште» фильмін түсірер кезде маған: «Ал, Бибигулиха, қазір сен машинаға мініп кетесің, кетесің, кетесің. Үйіңе келесің. Сенің күйеуің жауапты қызметкер, ал сен ондай емессің. Сен тек қана әнді жақсы айтасың. Қазір мамаңа ән айтуың керек» деп, менің рөлімді түсіндірді. Бәрі түсінікті. Бірақ бұл фильмдегі әнді мен орындаған жоқпын. Фильмнің музыкасын жазған Саша Зацепин әнді төмен дауысқа арнап жазыпты. Сондықтан орысшасын Мая Кристалинская айтты. Қазақша вариантын Бақыт Әшімова шырқады. Мен тек рөлді орындадым. Жұрттың бәрі бұл жағдайды білмейді. Барған жерімнің бәрінде «Тақиялы періште» фильміндегі «Мама» әнін орындаңызшы деп қолқа салады. Мен ол әнді білмейтінімді айтсам, олар таңғалады. Сол фильмде Зацепин мен Аймановтың арқасында фонограммамен ән айтуды үйрендім.
Мені өзі әзірледі. Ешқашан ашуланып, айқайлап, ұрысқан жоқ. Неге екені белгісіз мені Бибигулиха дейтін. Мен ол кісіге ешқандай қиындық тудырмаған болуым керек. «Тақиялы періште» фильмін түсірер кезде маған: «Ал, Бибигулиха, қазір сен машинаға мініп кетесің, кетесің, кетесің. Үйіңе келесің. Сенің күйеуің жауапты қызметкер, ал сен ондай емессің. Сен тек қана әнді жақсы айтасың. Қазір мамаңа ән айтуың керек» деп, менің рөлімді түсіндірді. Бәрі түсінікті. Бірақ бұл фильмдегі әнді мен орындаған жоқпын. Фильмнің музыкасын жазған Саша Зацепин әнді төмен дауысқа арнап жазыпты. Сондықтан орысшасын Мая Кристалинская айтты. Қазақша вариантын Бақыт Әшімова шырқады. Мен тек рөлді орындадым. Жұрттың бәрі бұл жағдайды білмейді. Барған жерімнің бәрінде «Тақиялы періште» фильміндегі «Мама» әнін орындаңызшы деп қолқа салады. Мен ол әнді білмейтінімді айтсам, олар таңғалады. Сол фильмде Зацепин мен Аймановтың арқасында фонограммамен ән айтуды үйрендім.
толығырақ…
Мен жиналуым өте тез адаммын, тіпті өте жылдам десе де болады. Кейде аяқтарым ауырады, бірақ көбінесе оны елей бермеймін. Ауырса ауырады-дағы. Ал кейде еш жерім ауырмайды. Керек пе? Орнымнан жылдам көтеріліп, жиналып аламын да, кете беремін. Болды! Мен өз жүгімді, өз салмағымды жеңіл алып жүремін. Жоқ, денемнің салмағын айтып отырған жоқпын, жас мөлшерім, жан дүниемнің жағдайын, күш-қуатымды, тәжірибемді айтамын. Әрине, ертерек тегідей соншалықты ширақ болмағанымен, маған өмір сүру жеңіл. Бұл рас. Және өзіме осы ұнайды. Өмірде не күтіп тұр, соның бәрін қорықпай қабылдаймын, өзімді өмірден арашалағым келмейді.
толығырақ…
Қазір өмір жалғасып жатыр, мақсатыма жеттім, ойыма алғанның бәрін орындадым, ал бірақ, тағат тауып отыра алмаймын. Ол қолымнан келмейді. Бойда қуат барында қимылдауды тоқтатпай, жұмыс істеу керек. Басқаша болуы мүмкін емес.
толығырақ…
Жаңалықтар
Қоршаған әлемді өзгерту
Қоршаған әлемді өзгерту Әрине, әр компания мақсаты – пайдалы әрі табысты жұмыс істеу. Алайда рухани байлық ұмыт қалатын болса, материалдық дүниенің мәні жоғалады. «ПетроҚазақстан» компаниясының ойынша қайырымдылық іс-шаралар адамдардың өмірлерін
April 4, 2013
4:27 am
«Мұнайшы» корпоративтік журналында Бибігүл Төлегенова туралы мақалалар
October 20, 2023
5:18 pm
October 20, 2023
5:15 pm